Niewiele zostało z kościoła. Ruiny w Rumi otoczone cmentarzyskiem

Stary kościół i cmentarz w Rumi (pow. wejherowski)

Przy ulicy Kościelnej w Rumi znajdziemy dwa kościoły - nowy - pw. Świętego Krzyża oraz ruiny dawnego kościółka cysterskiego. Budowle znajdują się po dwóch stronach jednej ulicy, ale największą gratką dla fotografów jest umieszczenie ich na jednym zdjęciu. Historia, wyjątkowo urokliwe miejsce i metafizyczna atmosfera przyciąga tu wiele osób. Stary cmentarz z ruinami kościoła w Rumi odwiedzają też szkolne wycieczki, a miejsce znajdziemy w przewodnikach po zabytkach Pomorza. Zobaczcie galerię z tego miejsca oraz przeczytajcie o planach związanych z odrestaurowaniem tego miejsca. Ruiny kościoła są jedynym zabytkiem miasta Rumia wpisanym na listę zabytów województwa pomorskiego.

Kościół w Starej Rumi na Kaszubach

Stara Rumia (kaszub.: Sterô Rëmiô, niem.: Rahmel, Rhamel) to terenu dawnej wsi Rumia, teraz część miasta. Nazwa nie funkcjonuje urzędowo, ale jest używana zwyczajowo. Ruiny kościółka i cmentarz znajdują się przy ulicy Kościelnej. Ruiny to kościół cysterski i pozostałości nagrobków. 

Pierwsze źródła pisane dotyczące przykościelnego cmentarza w Rumi pochodzą z końca XVI wieku. W opisie wizytacji kościelnej z 1583 roku możemy wyczytać, że murowany kościół otoczony był „dobrze ogrodzonym cmentarzem”. W XIX wieku w południowej części nekropolii znajdowała się również drewniana dzwonnica.

Powierzchnia cmentarza wynosi około 1000 metrów kwadratowych. Na jego terenie zachowały się między innymi interesujące przykłady nagrobków z drugiej połowy XIX wieku – z charakterystycznymi neogotyckimi krzyżami żeliwnymi. Kilka grobów otoczono żeliwnymi „kojcami”. Obok katolickich nagrobków znajdują się wydzielone kwatery grobowe dla miejscowych ewangelików, którzy przez długi czas nie posiadali własnego cmentarza. Spoczywa tu między innymi Wojciech Ziemann, proboszcz rumskiej parafii z początku XX wieku, jeden z budowniczych nowej rumskiej fary – Kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego.

Historia ruin cysterskiego kościoła sięga średniowiecza. To najcenniejszy zabytek w mieście będący najlepszym dowodem na to, że dzieje naszej miejscowości sięgają nie 1954 roku, a kilku wieków wstecz – podkreśla Dariusz Rybacki, dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej w Rumi i społeczny pełnomocnik burmistrza ds. historii miasta. – Nie planujemy jego odbudowy, ogólne zalecenia konserwatorskie dla tego typu obiektów proponują pozostawienie ich w formie trwałej ruiny i nadanie im charakteru edukacyjnego. Wyjątkiem są budynki, którym przypisać można nową funkcję, najlepiej współgrającą z ich charakterem. Rumski kościół jest jednak niewielki i otoczony zabytkowym cmentarzem, dlatego planujemy przede wszystkim zmianę tego miejsca w park edukacyjny o charakterze historycznym. Cały teren zostanie uporządkowany, wytyczone zostaną ścieżki, wzdłuż których pojawią się tablice opowiadające o dziejach naszej miejscowości, cystersach z Oliwy oraz ich rumskim kościele. Zrewitalizowane zostanie ogrodzenie, przywrócony zostanie krzyż. Planujemy też instalację modelu 3D ukazującego, jak wyglądał kościół przed wojną. W dalszej przyszłości chcemy też aktywizować ten teren poprzez organizowanie niewielkich kameralnych wydarzeń. Wiążę się to z pewnymi problemami logistycznymi, bowiem na terenie samego kościoła mieści się raptem kilkadziesiąt osób, ale jest to możliwe. Oczywiście pamiętając, że wydarzenie odbywa się na terenie zabytkowego cmentarza, a pochowanym należy się szacunek – dodaje.

Historia kościółka pw. Świętego Krzyża w Rumi

Zabytkowy cmentarz przy ul. kościelnej w Rumi istniał już w okresie średniowiecza. Podczas badań archeologicznych prowadzonych na tym terenie w latach dziewięćdziesiątych natrafiono na pochówki i znaleziska sugerujące, że katolicką świątynię, po której pozostały jedynie ruiny, zbudowano w miejscu dawnej nekropolii pogańskiej – co dawniej było dość powszechną praktyką. Ciekawostką jest, że pochówki znajdują się nie tylko wokół kościoła, lecz także w jego wnętrzu. Pod prezbiterium grzebano rumskich proboszczów i prawdopodobnie przedstawicieli lokalnej szlachty.

Oficjalnie nekropolię zamknięto 8 kwietnia 1961 roku, jednak jej stan znacząco pogarszał się dużo wcześniej, od końca drugiej wojny światowej. Jak wskazuje zachowana w Narodowym Instytucie Dziedzictwa dokumentacja, w 1984 roku większość nagrobków była zniszczona.

Tytuł projektu, na które Rumia otrzymała dofinansowanie brzmi dumnie: "Konserwacja i restauracja zabytkowych ruin jedynego średniowiecznego pocysterskiego kościoła ziemi wejherowskiej na 800-lecie Rumi". Sprawdzamy, co dokładnie będzie się działo w tym miejscu. W ramach Rządowego Programu Ochrony Zabytków Rumia planuje:

• wykonanie prac obejmujących zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku,
• działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu,
• stabilizacja konstrukcyjna części składowych zabytku
• odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku.

Z założenia, celem ma być "uratowanie przed zniszczeniem najcenniejszych obiektów historycznych oraz nadanie im wartości edukacyjnej stanie się fundamentem dla utrwalenia świadomości lokalnego dziedzictwa historycznego w wymiarze kulturowym, jak i narodowym".

Zakres inwestycji obejmuje między innymi: wymianę ogrodzenia, konserwację ruin, wytyczenie ścieżek, montaż oświetlenia i makiety prezentującej dawny kościół, a także wykonanie nasadzeń. Wszystkie prace powinny się zakończyć w pierwszej połowie 2025 roku.

Wartość projektu to 990 tys. zł, z czego 960 tys. zł pochodzi ze zdobytego dofinansowania z Rządowego Programu Odbudowy Zabytków. 

Ruiny kościoła pw. Krzyża Świętego

Mieszkańcy od lat dbają o zabytek i jego utrzymanie. W 2017 roku przeprowadzono prace, które pozwoliły poprawić stan zabytku. Ten ważny ślad po rumskiej historii jest regularnie pielęgnowany przez wolontariuszy. Cmentarz przy ruinach cysterskiego kościoła w Starej Rumi jest sprzątany i uporządkowywany w ramach tzw. adopcji zabytku.Na początku 2022 roku zobowiązali się do tego uczniowie i nauczyciele ze Szkoły Podstawowej nr 1 w Rumi. Cmentarz to około tysiąca metrów kwadratowych powierzchni, która ze względu na swoje otoczenie wymaga najczęściej po prostu uprzątnięcia liści i gałęzi czy delikatnego oczyszczenia pomników pochodzących jeszcze z drugiej połowy XIX wieku. Liczy się przede wszystkim regularność i podtrzymywanie pamięci o tym miejscu, pamiątce po lokalnej historii.

Nieznane zabytki w województwie pomorskim

Jedną z najbardziej znanych rycin przedstawiających kościół cysterski w Rumi jest autolitografia Wiktora Gosienieckiego z lat dwudziestych ubiegłego wieku. To przedstawienie widnieje też przed wejściem na teren cmentarza.

Wiktor Gosieniecki (1876-1956) był malarzem, grafikiem, konserwatorem zabytków i pedagogiem. W jego bogatym dorobku znalazły się m.in. autolitografie zgromadzone w cyklu „Zabytki sztuki rodzimej Polski Zachodniej”.

Na jego ścieżce znalazła się też Rumia ze swoim cysterskim kościołem o średniowiecznym rodowodzie. Malarz odmalował obiekt na kamieniu litograficznym, pozostawiając potomnym jeden z najcenniejszych wizerunków lokalnego zabytku

- pisze Dariusz Rybacki na portalu historia.rumia.eu.