Kaszubskie paneszki. W Żelistrzewie tradycja wciąż żywa!
Na północnych Kaszubach wracają stare tradycje. Mieszkańcy wsi w gminie Puck nie są zatem zaskoczeni, gdy w święta i sylwestra ich domy odwiedzają tradycyjni gwiżdże, czyli barwny korowód kolędników.
Okres od końca Adwentu do Trzech Króli to na Nordzie czas wędrówek grup kolędników, przebierańców. To tradycja autentyczna, przekazywana z pokolenia na pokolenie, a nie zrekonstruowana. W każdej miejscowości grupy były różnie nazywane. W Żelistrzewie, Połchowie, Połczynie, Smolnie – paneszki, w Gnieżdżewie – barany. W zależności od terminu występów różny był też skład grupy.
I tak na czele korowodu odwiedzającego mieszkańców Nordy w Wigilię stał gwiżdż lub gwiazdor, pełniący rolę przewodnika pozostałych przebierańców. Byli to: koza, baran, bocian, niedźwiedź, jeździec na koniu, dziad i baba, policjant, Cygan, diabeł, śmierć, anioł i kominiarz. Były też lokalne, dodatkowe osobliwości, jak zastępujące niedźwiedzia małpa albo wielbłąd. Grupie towarzyszył muzykant z akordeonem. Takie zespoły dawały improwizowane przedstawienie polegające na naśladowaniu głosów zwierząt oraz prezentowaniu zachowań typowych dla tego, za kogo kto się przebrał
- podaje Archidiecezja Gdańska.
- U nas w Żelistrzewie tradycyjne były postacie dzielone. Część szła w wigilię a większa ekipa w Sylwestra - powiedziała nam Sandra Magrian, organizatorka tegorocznego korowodu kolędników.
Co roku chętnie bierzemy udział w podtrzymywaniu tradycji paneszek i z niecierpliwością wyczekujemy tego dnia. Choć w naszej grupie przeważają osoby starsze rocznikowo, wyraźnie widzimy duże zainteresowanie tą tradycją wśród młodszych pokoleń, które również bardzo chciałyby w niej uczestniczyć. Podobne zaangażowanie zauważalne jest także w innych miejscowościach, gdzie zwyczaj paneszek z roku na rok staje się coraz bardziej praktykowany. W zeszłym roku spotkaliśmy się z bardzo ciepłym przyjęciem – wiele osób chętnie nas wpuszczało, serdecznie witało i zapraszało do odwiedzin w kolejnych latach, co potwierdza, że tradycja ta jest nadal żywa i ważna dla lokalnej społeczności.
Polecany artykuł:
Kolędowanie po kaszubsku. Jak wygląda wizyta paneszek?
Gdy zapukają do drzwi, należy ich wpuścić do domu, bo przynoszą szczęście. Przygodzą z życzeniami na Nowy Rok, a ich wizycie towarzyszy dużo krzyku, pisku, hałasu i uśmiechu. Jednak nie należy pozwolić paneszkom wyjść z odwiedzanego przez nich domu z pustymi rękami.
"Wchodząc do domów każda z postaci ma swoje role, odgrywamy małe scenki, śpiewamy kolędy i składamy życzenia. Zawsze przy tym wszystkim jest mnóstwo uśmiechu i zabawy" - opowiedzieli nam sami gwiżdże. Co przygotowali na odwiedziny w 2025 roku? Jak udało nam się dowiedzieć, tegoroczna ekipa będzie większa niż rok temu.
Staramy się również, aby co roku wprowadzać coś nowego – zmieniać stroje, postacie i elementy występu, tak aby zaskakiwać mieszkańców i uatrakcyjniać całe wydarzenie. W zeszłym roku po raz pierwszy pojawiła się postać małpy, która płatała różne figle i wykonywała akrobacje, co okazało się naprawdę widowiskowe i spotkało się z bardzo dużym zainteresowaniem. Słyszeliśmy nawet, że podobna postać występowała kiedyś w dawnych paneszkach, co było ciekawym nawiązaniem do tradycji. W tym roku również przygotowaliśmy jedną ciekawą postać. Myślę, że będzie miłym elementem zaskoczenia, jednak na razie nie chcemy zdradzać szczegółów
- dodaje Sandra.
Symbolika postaci w kaszubskich paneszkach. Co nam przynoszą?
Na jej czele idzie gwiôzdor, który niewiele ma wspólnego ze świętym Mikołajem. Gwiôzdor zakrywa twarz przerażającą maską i nosi strój ze słomy lub kolorowych wstążek. Towarzyszy mu diôcheł (czyt. djuheł), czyli diabeł symbolizujący zło i nieszczęście.
Poza tym w grupie gwiżdżów, czyli kolędników, są także:
- koń (kasz. kóń, czyt. kuń) - w kaszubskiej tradycji jest to zwierzę żyjące jednocześnie w świecie żywych i zmarłych;
- bocian (kasz. bòcón, czyt. buecun) - ptak zwiastujący urodzaj, często mieszkańcy proszą, aby nas uszczypnął!;
- niedźwiedź (kasz. miedwiédz, czyt. mjedzwjydz) - zwierzę symbolizujące powagę;
- śmierć (kasz. smierc);
- policjant (kasz. szandara, czyt. śandara) - symbolizujący porządek;
- koza (kasz. kòza, czyt. kueza) - symbol szkody;
- kominiarz (kasz. kòminiôrz, czyt. kueminiuż) - symbol szczęścia.
