Najstarsza fotografia Gdańska. Przedwojenne fortyfikacje i miasto jakiego nie znasz

Najstarsze fotografie Gdańska

Im starsza fotografia, tym więcej ciekawych szczegółów i zmian w mieście można na niej zauważyć. Obrazy uwiecznione przez Eduarda Flottwella mają w sobie magię obrazów wykonywanych w dawnych technikach. Niosą też pamięć o przedwojennych budynkach, pięknych fasadach i oryginalnym budownictwie Gdańska. Ulica Mariacka, Długi Targ z Ratuszem i Neptunem to najbardziej rozpoznawalne punkty w Gdańsku, ale na tych fotografiach wyglądają całkiem inaczej. W tym artykule przedstawiamy nieco historii miasta, ale i wyjątkowego autora zdjęć. 

Pierwszy fotograf w Gdańsku

Eduard Flottwell był cale życie związany z Gdanskiem. Urodzony 22 VIII 1811 roku w Gdańsku, zmarł 11 XII 1862 w Gdańsku. Pochodził z majętnej rodziny, ojciec był prawnikiem, a w latach 1850–1859 ministrem spraw wewnętrznych Prus. Eduard Flottwell uczył się w Gdańsku i mieszkał od urodzenia, fakt, że jego ojciec był wysoko postawionym urzędnikiem uchronił go od więzienia, za zbyt liberalne poglądy. Fotograficzne zainteresowania Flottwella pozwoliły zapisać się w kartach historii miasta. W 1853 roku nabył aparat fotograficzny produkcji berlińskiego mechanika Philippa Graffa, po czym otworzył w Gdańsku przy ul. Ogarnej pierwsze atelier fotograficzne w tym mieście. Na swoim koncie ma jednak więcej osiągnięć, które trzeba określić mianem pierwszych i pionierskich. To Eduard Flottwell jako pierwszy sfotografował tryptyk "Sąd Ostateczny", który zaprezentował na III Wystawie Francuskiego Towarzystwa Fotograficznego w Paryżu w 1859 roku. Jako pierwszy w historii uwieczniał Gdańsk najnowocześniejszą technika fotograficzną na tamte czasy - wprowadzając do kraju talbotypię.   

Fotografie wykonywał z papierowych negatywów, woskowanych metodą Gustava Le Greya. Jego odbitki charakteryzowały się niezwykłą precyzją i dbałością o każdy szczegół, idealną kompozycją i malarską perspektywą oraz najwyższą jakością. Wykonane przez niego fotografie gdańskich zabytków zostały wykorzystane do wykonywania litografii przez Juliusa Gottharda Gretha oraz rysunków Johanna Carla Schultza.

Swoje fotografie prezentował także m.in. na 13. Wystawie Sztuki w Zielonej Bramie (21 XII 1856 – 20 I 1857), brukselskim Salonie Sztuki (1857), na którym po raz pierwszy fotografia została zaprezentowana w tym samym czasie co wielka wystawa malarstwa, a on sam otrzymał wyróżnienie.

Gdańsk na starych fotografiach

Uwieczniony pierwszy obraz Gdańska w postaci jednego z pierwszych typów fotografii został wykonany w technice wymyślonej przez Williama Henry'ego Foxa Talbota. Jego sposób uwieczniania rzeczywistości nazywano często "rysunkiem fotogenicznym", opatentowana już metoda później zwana kalotypią wymagała coraz krótszego czasu naświetlania. Był to pierwszy sposób tworzenia papierowych odbitek podobnych do dzisiejszych fotografii. Matowe i niewyraźne obrazy miały jednak poważne wady i były zdecydowanie mniej atrakcyjne niż popularniejsze wówczas dagerotypy mające ogromną dokładność i błysk obrazu. Jednak były tymi pierwszymi w historii powielanymi obrazami i odbijały rzeczywistość w sobie charakterystyczny sposób. Dobry technik potrafił wykorzystać kompozycję i światło tak, by uwiecznione obrazy urzekały. Fotografie Flottwella są na swoje czasy wyrazem niezwykłych umiejętności autora i doskonałego wykorzystania techniki, której podobno uczył się niezwykle krótko (kilka tygodni). Kompozycja i sposób naświetlania były doceniane w jego czasach i są doceniane teraz. 

- podaje Gedanopedia.

Fotografie Gdańska to pierwszy raz uwieczniona ulica Długa. Po raz pierwszy, jeszcze w październiku 1853 Eduard Flottwell wykonał m.in. fotografię ul. Długiej, urządzając w mieszkaniu  Johanna Carla Schultza, w Bramie Długoulicznej (Złotej), całodniowy pokaz kalotypii. Symbolicznie, właśnie tą pracę uznaje się jako najstarsze wykonane zdjęcie Gdańska, ta najstarsza fotografia Gdańska Flottwella znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie.

Co uwieczniono na pierwszych fotografiach Gdańska? Długa zachwyca słonecznymi balkonami osłanianymi przed promieniami, zobaczymy też nieistniejące już przedproża. Niezwykłą fotografią jest fontanna Neptuna w otoczeniu dostawionego pawilonu-garderoby - powstała z okazji wizyty króla Wilhelma I.

Zdjęć Gdańska powstało więcej, przez lata sprzedawała je później druga żona Flottwella co utrudnia odszukiwanie zbiorów. Kolejnymi wykonanymi były fotografie m.in.

• Długiego Pobrzeża,
• Bramy Mariackiej,
• Domu Angielskiego,
• Targu Węglowego z Teatrem Miejskim i Wielką Zbrojownią, 
• Bastionu Św. Elżbiety
• oraz spektakularna dwuczęściowa panorama Gdańska.

Fotografował także nowo powstające obiekty techniczne, np. w październiku 1857 mosty kolejowe na Wiśle i Nogacie, w październiku 1861 był jednym z pierwszych pasażerów pociągu do Torunia. 

Obecnie zbieraniem zdjęć oraz analizą zajmuje się Aleksandra Wolter, która realizuje projekt „Śladami Eduarda Flottwella”. Niezwykłych zdjęć jest więcej. 

Wiele z nich można obejrzeć w publikacji "Fotografia w Gdańsku 1839-1862" Ireneusza Dunajskiego, między innymi z panoramą Gdańska wykonana przez Eduarda Flottwella.