Kościół w Gdańsku z nagrodą „Zabytek Zadbany”. Ma ponad 600 lat!

22 zabytki z całej Polski zostały wyróżnione w konkursie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Generalnego Konserwatora Zabytków „Zabytek Zadbany 2025”. Do tegorocznej edycji zgłoszono 67 obiektów, które były oceniane w 7 kategoriach.

Zabytki oceniło Jury w składzie: prof. dr hab. inż. arch. Małgorzata Rozbicka - przewodnicząca Jury, prof. dr hab. inż. Jerzy Jasieńko – zastępca przewodniczącej Jury, dr Małgorzata Gwiazdowska, dr hab. Miron Urbaniak oraz Marlena Happach (dyrektorka Narodowego Instytutu Dziedzictwa).

Z województwa pomorskiego laureatem w kategorii specjalnej właściwego użytkowania i stałej opieki nad zabytkiem został Kościół Świętego Jana – Centrum Świętego Jana w Gdańsku.

Kościół Świętego Jana, jest bardzo pięknym, lecz często niedocenianym i mniej popularnym niż Bazylika Mariacka zabytkiem. Przede wszystkim jego historia jest niezwykle bogata. Pierwsza wzmianka o istnieniu niewielkiej kaplicy pod wezwaniem św. Jana pojawiła się w 1358. Na pocz. lat 60. XIV w. o jurysdykcję nad kaplicą toczył się spór między proboszczami kościołów Mariackiego i św. Katarzyny. Mocą wyroku komtura gdańskiego Giselberta von Dudulsheima kaplica św. Jana stała się filią kościoła św. Katarzyny. Jej rola wzrastała wraz z rozwojem północnej części Głównego Miasta. Pod koniec XIV w. pod względem wysokości obciążeń podatkowych kościół św. Jana znajdował na drugim miejscu, zaraz po Mariackim.

Dwa pożary i II wojna światowa, ale nadal stoi. Bogata historia Kościoła Świętego Jana

Budowę kościoła przerwał, wydany w 1453 przez zakon krzyżacki, zakaz stawiania tak wysokich budynków w okolicy zamku. Zakaz dotyczył także innych świątyń oraz ratusza. Budowę sklepień i wieży dokończono jeszcze w trakcie wojny trzynastoletniej. Wtedy też kościół otrzymał formę, w jakiej istnieje do chwili obecnej. W latach 1463–1465 kościół otrzymał sklepienia gwiaździste.

W 1543 r. wieżę kościelną strawił pożar. Zniszczenia usunięto po 24 latach. Niedługo potem pojawił problem ze stabilnością budowli. Zbyt ciężka i posiadająca zbyt słabe fundamenty świątynia zaczęła nierównomiernie osiadać na niestabilnym gruncie. Na niestabilność budowli miały także wpływ zbyt głębokie pochówki.

Prezbiterium już w drugiej połowie XVII wieku było bliskie zawalenia się, a ze ściany wschodniej odpadły szczyty. W 1679 ustawiono potężne przypory wschodniej ściany, odchylonej od pionu o blisko metr, aby uratować ją przed zawaleniem. Konstrukcję wzmacniano kilkakrotnie od końca XVI w., przez cały wiek XVII i XVIII.

Następny pożar pojawił się w marcu 1945. Zniszczeniu uległy więźba dachowa, dach, okna i posadzka, naruszona została konstrukcja, a także bliźniacze kamieniczki barokowe przy południowej ścianie prezbiterium. Po zakończeniu działań wojennych wypalony budynek kościoła przykryto dachem i zabezpieczono jego cenne sklepienia.

Samą świątynię przeznaczono na lapidarium. W jego wnętrzu przechowywane były fragmenty rzeźb znajdowanych w ruinach, by po identyfikacji użyć ich do odbudowy gdańskiej starówki. Sam kościół natomiast nie został objęty planową rekonstrukcją Głównego Miasta. W 1948 roku wykonano jedynie przyporę, aby zatrzymać proces odchylania się narożnika północno-wschodniego od pionu.

Większość jego wyposażenia została przeniesiona do Kościoła Mariackiego w Gdańsku. Kościół nie został po wojnie przejęty na cele kultu religijnego, przez wiele lat niszczał, stanowił także scenografię dla filmów wojennych (m.in. Kolumbowie w reżyserii Janusza Morgensterna), skutkiem czego popadał w dalszą ruinę.

Pod koniec lat 60. odbudowana została wieża. Od 1965 do 1985 palowano i wzmacniano filary. W latach 80. zrekonstruowano sklepienia.

Co ciekawe, liturgia tutaj sprawowana jest w językach: kaszubskim i polskim. W 1991 kościół formalnie przekazano diecezji gdańskiej, a ta w 1995 wydzierżawiła go na 50 lat Nadbałtyckiemu Centrum Kultury.

W 1996 roku rozpoczął się remont kościoła, m.in. odgruzowywanie i zabezpieczanie wnętrza oraz renowacja i wzmocnienie ścian zewnętrznych. W gruzowisku odnaleziono mnóstwo fragmentów murowanych, wewnętrznych zdobień, płyt nagrobnych, wyposażenie trumien, setki monet z czasów krzyżackich, a nawet gotyckie polichromie z XVI w.

GALERIA: Las w kościele. Niesamowita wystawa w Centrum św. Jana w Gdańsku. Zobaczcie te zdjęcia!

Jesteś świadkiem ciekawego zdarzenia w waszej okolicy? A może chcesz poinformować o trudnej sytuacji w Twoim mieście? Czekamy na zdjęcia, filmy i gorące newsy! Piszcie do nas na Facebooku lub na skrzynkę: [email protected].