Grudzień 1970 na wybrzeżu
Bezpośrednią przyczyną wybuchu protestów były drastyczne podwyżki cen żywności, ogłoszone przez władze PRL 12 grudnia 1970 roku za pośrednictwem radia. Poinformowano wtedy społeczeństwo o podwyżkach cen żywności głównych artykułów, średnio o 23% (mąka o 17%, ryby o 16%, dżemy i powidła o 36%). 13 grudnia komunikaty o podwyżkach cen podała prasa.
16 grudnia 1970 roku doszło do brutalnych starć w Gdańsku. Pod Stocznią Gdańską im. Lenina padły pierwsze strzały, zginęli pierwsi demonstranci.
17 grudnia. Czarny Czwartek w Gdyni
Władze zdecydowały się wykorzystać wojsko. W wyniku starć wiele osób po obu stronach zostało poszkodowanych. Rano, na przystanku Szybkiej Kolei Miejskiej Gdynia Stocznia, oddziały Milicji Obywatelskiej i wojska ostrzelały tłum pracowników Stoczni im. Komuny Paryskiej. Według ustaleń prokuratury śmierć poniosło 10 osób.
Wśród zabitych był Zbigniew Godlewski, 18-letni robotnik. W 1970 roku ukończył szkołę zawodową i zatrudnił się w Stoczni Gdyńskiej przy rozładunku statków. Tamtego feralnego dnia, Zbyszek przyjechał do pracy. Dzień wcześniej, wicepremier Stanisław Kociołek wezwał robotników do powrotu do swoich zakładów.
Zbyszek miał zostać postrzelony wiele razy. Według jego ojca, jedna z kul trafiła go w głowę, kolejna w pierś, zaś dwie w okolice brzucha. Ciało młodego robotnika demonstranci położyli na drzwiach i ponieśli ulicami miasta. Fotograf Edmund Pelpliński zrobił im zdjęcie z okna swojego mieszkania. Ten obraz stał się jednym z najbardziej przejmujących symboli Grudnia ’70.
Polecany artykuł:
Kim był „Janek Wiśniewski”?
Imię i nazwisko „Janek Wiśniewski” pojawiło się później w „Balladzie o Janku Wiśniewskim”. Autorem tekstu jest Krzysztof Dowgiałło, który dopiero w latach 90. zaczął się oficjalnie przyznawać do utworu. Nie znał on personaliów zabitego robotnika, dlatego wybrał właśnie takie popularne imię i nazwisko. Muzykę skomponował w 1980 roku Mieczysław Cholewa, który (jak się później okazało) był tajnym współpracownikiem SB. Najbardziej znaną wersję Ballady o Janku Wiśniewskim (filmy „Człowiek z żelaza”, „Psy”, „Czarny czwartek”) skomponował Andrzej Korzyński. Według historyka dr. Piotra Brzezińskiego utwór został napisany na gorąco, tuż po tragedii grudniowej, o czym świadczyć miało odnalezienie najstarszego rękopisu z początku 1971 roku.
Dopiero po latach ujawniono, że symbolicznym Jankiem był właśnie Zbigniew Godlewski.
W grudniu 1990 bohater utworu stał się patronem ulicy w Gdyni, znajdującej się w pobliżu stacji kolejowej, gdzie zginął Zbyszek Godlewski. Również w Pruszczu Gdańskim jedna z ulic nosi jego imię.
Upamiętnienie Zbigniewa Godlewskiego
Po upadku Polski Ludowej jedna z ulic w jego rodzinnym Elblągu została nazwana jego imieniem. Ulicę poświęconą pamięci Zbyszka Godlewskiego ustanowiono także w Zielonej Górze, gdzie się urodził i spędził ostatnie wakacje w życiu.
Na ścianie Szkoły Podstawowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Gałkowie Dużym odsłonięto 17 grudnia 2020 roku tablicę upamiętniającą Zbigniewa Godlewskiego – ucznia tej szkoły.
